Đề tài: Khả năng và những giải pháp tổng thể để kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của việt nam đạt và vượt 50 tỷ USD vào năm 2010

Mở đầu

Xuất khẩu (XK) là một trong những hoạt động kinh tế trọng yếu của bất

kỳ quốc gia nào dù là phát triển hay đang phát triển. Việc thực hiện XK hay phát

triển xuất khẩu sẽ tác động làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế, tạo ra nhiều việc làm

mới và góp phần cải thiện thu nhập cho ng−ời lao động. Mặt khác, phát triển xuất

khẩu sẽ tạo nguồn thu ngoại tệ lớn hơn để đáp ứng nhu cầu ngoại tệ cho mua sắm

máy móc thiết bị, nhập khẩu các sản phẩm trung gian phục vụ yêu cầu phát triển

kinh tế- xã hội của một quốc gia, đồng thời là nguồn để trả nợ n−ớc ngoài, giúp

cân bằng và lành mạnh cán cân thanh toán quốc tế, ổn định tình hình kinh tế, tạo

môi tr−ờng thuận lợi cho phát triển .

Nhận thức rõ tầm quan trọng đặc biệt của hoạt động XK đối với sự

nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá (CNH, HĐH) đất n−ớc trong giai đoạn

hiện nay khi n−ớc ta thực hiện đ−ờng lối đổi mới, chuyển sang nền kinh tế thị

tr−ờng và chủ động hội nhập kinh tế với thế giới và khu vực, Đảng và Nhà

n−ớc đã chủ tr−ơng đẩy mạnh hoạt động xuất khẩu làm động lực thúc đẩy phát

triển kinh tế - xã hội n−ớc nhà. Chủ tr−ơng này đã đ−ợc khẳng định trong

Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ VIII, Nghị quyết 01 NQ/TW của

Bộ Chính trị và một lần nữa đ−ợc khẳng định trong Văn kiện Đại hội Đảng

toàn quốc lần thứ IX, nhằm thực hiện các mục tiêu của chiến l−ợc phát triển

kinh tế - xã hội đến năm 2010 và mục tiêu đ−a n−ớc ta cơ bản trở thành một

n−ớc công nghiệp vào năm 2020.

Chiến l−ợc xuất nhập khẩu hàng hoá của Việt Nam giai đoạn 2001 -

2010 đ−ợc Chính phủ phê duyệt vào tháng 10 năm 2000 là sự cụ thể hoá chủ

tr−ơng đ−ờng lối đẩy mạnh xuất khẩu của Đảng và Nhà n−ớc, đặt ra những

mục tiêu cơ bản cho xuất khẩu hàng hoá, ph−ơng h−ớng và các giải pháp để

đạt mục tiêu xuất khẩu hàng hoá 50 tỉ USD vào năm 2010.

Từ 2001 đến nay, xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam đã đạt đ−ợc những

thành tựu to lớn: tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hoá đạt 26,5 tỉ USD năm

2004, năm 2005 đạt 32,2 tỉ USD, đ−a tốc độ tăng tr−ởng xuất khẩu bình quân

hàng năm thời kỳ 2001 - 2005 lên 17,6%, v−ợt chỉ tiêu kế hoạch đề ra (16%)

và gấp hơn hai lần tốc độ tăng tr−ởng tổng sản phẩm quốc nội (GDP) cùng kỳ

(+7,5%), trở thành động lực thực sự thúc đẩy tăng tr−ởng kinh tế trong điều

kiện thị tr−ờng nội địa n−ớc ta sức mua còn hạn chế.

Cơ cấu mặt hàng và cơ cấu thị tr−ờng xuất khẩu đ−ợc chuyển dịch theo

h−ớng tích cực và đa dạng hoá. Lĩnh vực xuất khẩu ngày càng có sự tham gia

của đông đảo các thành phần kinh tế. Cải cách cơ chế xuất khẩu của n−ớc ta

cũng có những thành tích nổi bật nh− cải cách hệ thống quản lý xuất nhập

khẩu; Hệ thống lập kế hoạch xuất khẩu trực tiếp mang tính cứng nhắc dần

đ−ợc thay thế bằng những hoạt động phi tập trung hoá và theo cơ chế thị

tr−ờng; Mở rộng quyền kinh doanh xuất khẩu; tháo dỡ hạn ngạch xuất khẩu,

cải cách ngoại hối; hỗ trợ cho xuất khẩu nông sản .

Tuy đạt đ−ợc những thành tựu đầy ấn t−ợng, nh−ng xuất khẩu của n−ớc

ta thời gian 2001 đến nay vẫn còn bộc lộ nhiều hạn chế và yếu kém. Tr−ớc

hết, tốc độ tăng tr−ởng xuất khẩu hàng hoá t−ơng đối nhanh thời gian qua

nh−ng ch−a vững chắc. Thứ hai, việc chuyển biến về cơ cấu hàng hoá xuất

khẩu diễn ra còn chậm, ch−a đáp ứng đ−ợc yêu cầu đa dạng hoá và phát triển

sản phẩm mới cho xuất khẩu: hàng thô, hàng nguyên liệu sơ chế (những mặt

hàng dựa vào khai thác tài nguyên thiên nhiên nh− gạo, cà phê, cao su, điều,

thuỷ sản, dầu mỏ, than đá .) vẫn tiếp tục là những mặt hàng xuất khẩu chủ

lực và chiếm tỉ trọng cao trong cán cân xuất khẩu. Hàng chế biến, chế tạo và

hàng có giá trị gia tăng cao (kể cả dệt may, giày dép, linh kiện điện tử và vi

tính, xe đạp và phụ tùng) vẫn chiếm tỉ trọng khiêm tốn (43% năm 2003, so

với các n−ớc Đông Nam á là khoảng 70-80%), lại phụ thuộc khá nhiều vào

nguyên liệu n−ớc ngoài, xuất khẩu d−ới dạng làm hàng gia công và gián tiếp

qua trung gian n−ớc ngoài còn lớn. Tình trạng cơ cấu mặt hàng xuất khẩu

hiện nay khiến cho xuất khẩu hàng hoá của n−ớc ta rất dễ bị tổn th−ơng bởi

những biến động của thị tr−ờng n−ớc ngoài và hiệu quả hoạt động xuất khẩu

không cao. Thứ ba, là sự yếu kém trong cơ cấu thị tr−ờng xuất khẩu. Tuy rằng

thời gian qua, xuất khẩu của chúng ta đã đột phá thành công vào đ−ợc thị

tr−ờng Hoa Kỳ nh−ng nhìn chung, năng lực thâm nhập và chiếm lĩnh thị

tr−ờng thế giới và khu vực của ta còn rất yếu. Vì vây, hàng xuất khẩu của ta

luôn có nguy cơ khó giữ vững và mở rộng đ−ợc thị phần ở thị tr−ờng n−ớc

ngoài, nhất là ở các thị tr−ờng nhập khẩu chủ yếu của chúng ta nh− EU, Nhật

Bản, Trung Quốc . Nhiều thị tr−ờng giàu tiềm năng mà chúng ta hầu nh−

ch−a thâm nhập nh− thị tr−ờng các n−ớc Tây á và châu Phi, thị tr−ờng Mỹ

Latinh, nhiều thị tr−ờng mà mức nhập siêu của ta còn quá lớn nh− Hàn Quốc,

Ôxtrâylia, Trung Quốc Yếu kém trong đa dạng hoá mặt hàng và thị tr−ờng

xuất khẩu một mặt phản ánh năng lực cạnh tranh yếu của hàng hoá xuất khẩu

và của doanh nghiệp Việt Nam trong việc tham gia hội nhập kinh tế với thế

giới và khu vực và là nguyên nhân làm cho xuất khẩu của chúng ta ch−a phát

triển nhanh và bền vững. Nh−ng mặt khác, chúng ta lại có thể xem đây là

những tiềm năng có thể khai thác để đẩy mạnh xuất khẩu trong thời gian còn

lại của chiến l−ợc xuất khẩu tới năm 2010. Thứ t−, xuất khẩu của n−ớc ta thời

gian qua tuy đã huy động đ−ợc sự tham gia của các khu vực kinh tế khác

nhau, nh−ng đa phần các doanh nghiệp xuất khẩu của Việt Nam hiện nay là

các doanh nghiệp vừa và nhỏ, nội lực các doanh nghiệp còn rất thấp kém, sức

cạnh tranh xuất khẩu kém, vốn ít, chậm đổi mới ph−ơng thức quản lý, công

nghệ. Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu ch−a có chiến l−ợc kinh doanh phát triển

xuất khẩu dài hạn, ch−a đầu t− nghiên cứu thị tr−ờng, tình trạng tài chính

doanh nghiệp rất bấp bênh, thiếu sự an toàn và vững chắc . Hiệu quả xuất

khẩu của các doanh nghiệp còn thấp, tăng tr−ởng không bền vững, việc tăng

khối l−ợng và mở rộng chủng loại mặt hàng xuất khẩu trên thị tr−ờng quốc tế

gặp rất nhiều khó khăn . Thứ năm, là những bất cập trong cơ chế chính sách

xuất khẩu: việc chuyển đổi chính sách chậm, hiệu lực thực thi của các chính

sách còn hạn chế; còn duy trì chính sách bảo hộ thị tr−ờng nội địa ở mức cao

gây khó khăn thêm cho xuất khẩu; còn duy trì nhiều lợi thế cho doanh nghiệp

nhà n−ớc; môi tr−ờng pháp lý cho hoạt động kinh doanh ch−a hoàn thiện;

ch−a bình đẳng trong hỗ trợ khuyến khích xuất khẩu, thủ tục hành chính còn

phiền hà. Thứ sáu là những yếu kém về kết cấu hạ tầng và dịch vụ xuất khẩu

mà đặc biệt là sự thiếu thốn và kém phát triển của cơ sở hạ tầng thông tin và

th−ơng mại điện tử, giao thông vận tải, các sàn giao dịch, mặt bằng tr−ng bày

giới thiệu hàng hoá, các dịch vụ t− vấn pháp lý, tài chính, ngân hàng, bảo

hiểm, giao nhận . Cuối cùng và quan trọng nhất là những hạn chế và bất cập

về nguồn nhân lực xuất khẩu. Điểm mấu chốt ở đây là chúng ta ch−a có đ−ợc

một nền văn hoá xuất khẩu quốc gia trong đó cả các nhà quản lý, các doanh

nhân và toàn xã hội Việt Nam có cách nghĩ, cách làm, nhận thức, t− duy và

hành vi ứng xử trong xuất khẩu đáp ứng đ−ợc yêu cầu của một nền xuất khẩu

mang tính cạnh tranh và đạt hiệu quả cao .

Ngoài ra, phải kể tới các tác động khách quan từ môi tr−ờng kinh

doanh quốc tế, trong đó tình hình kinh tế của các nền kinh tế lớn nhất thế giới

(Mỹ, EU, Nhật Bản) trì trệ, tình hình chính trị thế giới có nhiều bất ổn kể từ

sự kiện khủng bố 11/9/2001 ở Mỹ và các cuộc chiến chống khủng bố do Mỹ

và liên quân thực hiện ở Apganistan, ở I-rắc cũng nh− sự bùng phát của dịch

viêm đ−ờng hô hấp cấp (SARS) và dịch cúm gia cầm trên thế giới tất cả

những yếu tố này đều gây tác động ảnh h−ởng xấu tới xuất khẩu hàng hoá của

n−ớc ta.

Những tồn tại và hạn chế trong hoạt động xuất khẩu hàng hoá của Việt

Nam thời gian qua làm cho nhiệm vụ xuất khẩu hàng hoá thời gian tới càng

thêm khó khăn và phức tạp dù khả năng đạt kim ngạch xuất khẩu hàng hoá 50

tỉ USD vào năm 2010 là rất hiện thực.

Tr−ớc những yêu cầu đòi hỏi của sự nghiệp CNH, HĐH đất n−ớc và yêu

cầu hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế thế giới và khu vực tới năm 2010 mà cụ

thể là yêu cầu tăng tr−ởng GDP phải đạt tốc độ ít nhất là 7,5%/năm giai đoạn

2001-2010 (mục tiêu năm 2005 là tăng tr−ởng GDP đạt 8,5% và tăng tr−ởng

xuất khẩu là 16%), để đạt kim ngạch xuất khẩu hàng hoá từ 50 tỉ USD trở lên

vào năm 2010, tốc độ tăng tr−ởng xuất khẩu hàng hoá trung bình thời kỳ 2005

- 2010 phải đạt ít nhất là 14% (số liệu gốc là thực hiện xuất khẩu 26,5 tỉ USD

năm 2004); cơ cấu hàng hoá xuất khẩu phải có sự chuyển biến về chất, trong

đó phải nỗ lực gia tăng xuất khẩu các mặt hàng mới và mặt hàng có giá trị gia

tăng cao; cơ cấu thị tr−ờng xuất khẩu đòi hỏi phải đ−ợc đa dạng hoá sâu rộng

hơn nữa để hàng hoá của Việt Nam có thể thâm nhập và chiếm lĩnh đ−ợc thị

phần xuất khẩu lớn hơn; Ngoài ra, hệ thống luật pháp, các cơ chế, chính sách

phát triển xuất khẩu của Nhà n−ớc phải đ−ợc đổi mới và hoàn thiện theo

h−ớng hội nhập, khuyến khích xuất khẩu ở mức cao nhất và quan trọng hơn đó

là việc đảm bảo hiệu lực thực thi của các cơ chế, chính sách này trên thực tế

Tất cả những vấn đề này đều đang hết sức bức xúc.

Thời gian vừa qua, tuy đã có rất nhiều công trình nghiên cứu trong và

ngoài n−ớc về lĩnh vực xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam, nh−ng để giải

quyết một cách cơ bản và triệt để những vấn đề bức xúc nêu trên cần nghiên

cứu hệ thống và trực tiếp về khả năng đạt mục tiêu xuất khẩu hàng hoá 50 tỉ

USD vào năm 2010 và đề xuất các giải pháp tổng thể cho việc thực hiện v−ợt

mức mục tiêu này trong khuôn khổ đề tài “Khả năng và những giải pháp

tổng thể để kim ngạch xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam đạt và v−ợt 50 tỉ

USD vào năm 2010”.

Mục tiêu nghiên cứu:

- Phân tích rõ thực trạng xuất khẩu hàng hoá và các yếu tố tác động tới

xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam thời gian từ năm 2001 đến nay.

- Phân tích và luận giải rõ về khả năng kim ngạch xuất khẩu hàng hoá đạt

và v−ợt 50 tỉ USD vào năm 2010.

- Đề xuất các giải pháp tổng thể để kim ngạch xuất khẩu hàng hoá đạt và

v−ợt 50 tỉ USD vào năm 2010.

Đối t−ợng, phạm vi nghiên cứu:

Đối t−ợng nghiên cứu của đề tài là những yếu tố tác động tới xuất khẩu

hàng hoá: khả năng sản xuất và cung ứng cho xuất khẩu, nhu cầu tiêu thụ của

thị tr−ờng n−ớc ngoài đối với hàng xuất khẩu, chính sách vĩ mô của Chính

quyền trung −ơng và/hoặc chính quyền địa ph−ơng, kết cấu hạ tầng xuất khẩu,

dịch vụ hỗ trợ xuất khẩu, năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam.

Trong khuôn khổ một đề tài nghiên cứu khoa học cấp Bộ với thời gian

thực hiện 12 tháng, phạm vi nghiên cứu của đề tài đ−ợc giới hạn về nội dung

nghiên cứu: các yếu tố tác động tới xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam và đề

xuất các giải pháp tổng thể cho việc thực hiện mục tiêu xuất khẩu hàng hoá

v−ợt mức 50 tỉ USD của Việt Nam vào năm 2010; Về không gian: Những thị

tr−ờng nhập khẩu hàng hoá chủ yếu của Việt Nam, những thị tr−ờng tiềm

năng nhập khẩu và các thị tr−ờng Viêt Nam đang nhập siêu lớn gồm: Thị

tr−ờng Hoa Kỳ, EU (mở rộng), Nhật Bản, Trung Quốc, các n−ớc ASEAN, úc,

Hàn Quốc, CHLB Nga , các thị tr−ờng Tây á và châu Phi, thị tr−ờng Mỹ La

tinh; Về mặt hàng: Lựa chọn các nhóm/mặt hàng xuất khẩu chủ yếu và

nhóm/mặt hàng có tiềm năng tăng tr−ởng xuất khẩu lớn sau: Nhóm hàng nông

sản (gạo, cà phê, gia vị, hạt điều, rau quả, cao su); thuỷ sản (tôm, cá và mực),

dệt may, giày dép, thủ công mỹ nghệ, đồ gỗ, xe đạp, một số mặt hàng phục vụ

du lịch, linh kiện điện tử và vi tính và nhóm mặt hàng khác; Về thời gian

nghiên cứu: từ khi bắt đầu thực hiện chiến l−ợc xuất khẩu hàng hoá (năm

2001) đến nay và đề xuất giải pháp cho việc đạt và v−ợt kim ngạch xuất khẩu

hàng hoá 50 tỉ USD vào năm 2010.

Ph−ơng pháp nghiên cứu:

- áp dụng các ph−ơng pháp nghiên cứu kinh tế nh− duy vật biện chứng,

duy vật lịch sử, phân tích thống kê kinh tế, so sánh và tổng hợp.

- ứng dụng một số mô hình toán kinh tế trong dự báo.

- Khảo sát thực tế về xuất khẩu hàng hoá ở một số doanh nghiệp và tổ

chức tại địa bàn thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội.

- Tổ chức hội thảo khoa học, lấy ý kiến chuyên gia.

- Kế thừa các công trình nghiên cứu khoa học liên quan.

Kết cấu đề tài:

Ngoài phần mở đầu và kết luận, nội dung đề tài đ−ợc kết cấu làm ba

ch−ơng:

Ch−ơng 1: Thực trạng xuất khẩu hàng hoá của Việt Nam thời gian từ năm 2001 đến nay

Ch−ơng 2: Khả năng kim ngạch xuất khẩu hàng hoá đạt và v−ợt 50 tỉ USD vào năm 2010

Ch−ơng 3: Ph−ơng h−ớng và những giải pháp tổng thể để kim ngạch xuất khẩu hàng hoá đạt và v−ợt 50 tỉ USD vào năm 2010