Mở đầu

Lý thuyết về tổ chức nhà nước chỉ ra rằng có hai nhân tố then chốt nhất quyết

định sự thành, bại của một tổ chức là: con người và thể chế. Trong đó, con người là

nhân tố mang tính quyết định. Điều này càng thể hiện sự đúng đắn của nó khi đối

chiếu vào tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước Việt Nam hiện nay. Thực tiễn

cho thấy, người công chức có vai trò mang tính quyết định tới hoạt động quản lý của

nhà nước đối với xã hội. Bởi vì, công chức chính là chủ thể cơ bản đưa chủ trương,

đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước vào cuộc sống, là cầu nối

giữa Đảng, Nhà nước và nhân dân. Việc người dân đồng thuận với Nhà nước, ủng hộ

hoạt động của Nhà nước hay tâm tư, thậm chí bức xúc với Nhà nước chủ yếu thông

qua phẩm chất, năng lực làm việc của đội ngũ công chức. Từ trước đến nay, Đảng và

Nhà nước ta luôn có sự quan tâm thích đáng đến công tác quản lý, sử dụng đội ngũ

công chức. Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở

nước ta hiện nay, đội ngũ công chức và hoạt động của họ đang chịu sự tác động

nhiều mặt, trong đó có không ít mặt tiêu cực, ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động

công vụ. Vì vậy, vấn đề xây dựng cho được một đội ngũ công chức có năng lực,

phẩm chất tốt không chỉ là quyết tâm lớn của Đảng, Nhà nước mà còn là sự mong

mỏi của toàn xã hội.

1. Tính cấp thiết và lý do chọn đề tài

Có thể nói, sự ra đời của của Sắc lệnh 76/SL ngày 20-5-1950 về Quy chế công

chức do Chủ tịch Hồ Chí Minh ban hành, chính là thời điểm bắt đầu quá trình xây

dựng đội ngũ công chức chuyên nghiệp cho bộ máy Nhà nước CHXHCN Việt Nam.

Kể từ đó, mặc dù có nhiều khó khăn khách quan cũng như chủ quan, Nhà nước ta đã

ban hành nhiều văn bản pháp luật để từng bước hoàn thiện quy chế pháp lý đối với

công chức, mà bước tiến mới nhất là Luật Cán bộ, Công chức năm 2008, có hiệu lực

từ ngày 01/01/2010. Cũng phải thấy rằng, văn bản Luật này ra đời không chỉ là sự thể

chế hoá chủ trương của Đảng đối với đội ngũ công chức, mà còn là lời đáp cho những

vấn đề còn tồn tại trong nhiều năm qua, là sự bổ sung cho những khiếm khuyết và kế

thừa những điểm ưu việt của Pháp lệnh Cán bộ, Công chức năm 1998, Pháp lệnh

Cán bộ, Công chức sửa đổi bổ sung năm 2003. Tuy nhiên, chúng ta cũng thấy Luật

Cán bộ, Công chức năm 2008 mới đưa ra những quy định pháp lý mang tính chất

khung chứ không phải là lời giải chi tiết cho mọi vấn đề. Thực tế hoạt động công vụ

hiện nay cho thấy, từ những chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật

của nhà nước đến thực tế đời sống vẫn còn một khoảng cách không nhỏ. Điều này bắt

nguồn từ nhiều nguyên nhân, trong đó có nguyên nhân là yếu tố con người trong bộ

máy nhà nước mà cụ thể là chất lượng của đội ngũ công chức nhà nước chưa cao làm

ảnh hưởng đến chất lượng công vụ. Làm thế nào để nâng cao chất lượng đội ngũ công

chức là một câu hỏi lớn, là sự trăn trở của Đảng và Nhà nước ta. Bởi vì, trả lời thoả

đáng được câu hỏi đó chính là chìa khoá dẫn đến một nền công vụ chuyên nghiệp,

hiệu lực, hiệu quả. Tất nhiên, chúng ta cũng thấy rất rõ, đây hoàn toàn không phải là

một vấn đề giản đơn, có thể giải quyết trong ngày một ngày hai. Ngược lại, đây chính

là một trong những vấn đề phức tạp nhất, khó khăn nhất của bộ máy nhà nước vì nó

liên quan đến con người – nhân tố hết sức nhạy cảm, khó lượng hoá và mang tính khả

biến cao nhất. Điều này lại càng dễ nhận thấy trong bối cảnh xây dựng nền kinh tế thị

trường định hướng XHCN ở nước ta hiện nay. Cơ chế thị trường, bên cạnh những mặt

tích cực, cũng đã và đang đưa đến những tác động tiêu cực ghê gớm lên mọi thành

viên trong xã hội, trong đó có đội ngũ công chức nhà nước. Bên cạnh đó, nhận thức

2

chủ quan của các cấp lãnh đạo không phải lúc nào cũng sát hợp với thực tế khách

quan, tâm tư nguyện vọng của người công chức, dẫn đến nhiều chính sách, quy định

về công chức còn bất cập, hạn chế. Tất cả những nhân tố đó đang làm cho công tác

quản lý, sử dụng đội ngũ công chức ở nước ta hiện nay gặp nhiều khó khăn, vướng

mắc, chưa nâng cao được chất lượng của đội ngũ công chức nhà nước ngang tầm với

yêu cầu của nhiệm vụ trong thời kỳ mới. Qua quá trình nghiên cứu, tác giả luận án

nhận thấy, quy chế quản lý đối với công chức nhà nước là một vấn đề rộng lớn và

nhiều góc cạnh. Tuy nhiên, có thể quy chúng về ba khía cạnh là: Nghĩa vụ - Quyền -

Trách nhiệm của công chức. Những yếu tố này có những đặc thù riêng nhưng chúng

luôn gắn bó mật thiết với nhau tạo thành chỉnh thể của quy chế pháp lý về người công

chức. Vấn đề có tính quyết định và bức thiết hiện nay là: làm thế nào để ba yếu tố nói

trên được xây dựng và thực thi một cách tương thích, hài hoà với nhau, tạo nên động

lực để người công chức hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao. Có như vậy chúng ta mới

hy vọng có được một nền công vụ tốt, thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ mà Đảng và

Nhà nước giao phó cũng như phục vụ tốt nhất yêu cầu của nhân dân. Xuất phát từ

những lý do trên, nghiên cứu sinh đã quyết định lựa chọn đề tài nghiên cứu của luận

án là Cơ sở lý luận và thực tiễn về nghĩa vụ, quyền và trách nhiệm của công chức

Việt Nam hiện nay với mong muốn sẽ có những đóng góp nhất định và có ý nghĩa

vào quá trình hoàn thiện chế độ quản lý công chức, công vụ ở nước ta hiện nay.

2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của Luận án là:

a. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của Luận án là nghĩa vụ, quyền và trách nhiệm của công

chức trong một thể thống nhất với sự tương thích, hài hòa giữa chúng, coi đó là một

biện pháp lớn trong quản lý công chức.

b. Về phạm vi nghiên cứu

Thứ nhất, luận án chỉ tập trung nghiên cứu các quy định pháp luật về công

chức chứ không đề cập đến phạm trù cán bộ. Tuy nhiên, đây là hai phạm trù có quan

hệ khăng khít với nhau nên không tránh khỏi có những lúc phải đề cập cả hai, nhưng

tất cả những trường hợp đó đều nhằm làm nổi bật những vấn đề về công chức;

Thứ hai, đối tượng công chức được tập trung nghiên cứu để làm sáng tỏ các

vấn đề về nghĩa vụ, quyền và trách nhiệm của họ là công chức làm việc trong bộ máy

hành chính nhà nước;

Thứ ba, luận án không đi sâu vào việc quy định chi tiết về nghĩa vụ, quyền và

trách nhiệm công chức, mà chỉ dừng lại ở những nguyên lý khoa học, dùng làm cơ sở

cho việc xây dựng chế độ quản lý công chức trong hoạt động công vụ nói chung.

3. mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án

Mục đích của luận án là nghiên cứu, phân tích cơ sở lý luận về chế độ nghĩa

vụ, quyền và trách nhiệm công chức trong một thể thống nhất tương thích, đối chiếu

với thực tiễn để thấy được những hợp lý cũng như bất cập của chúng, đề xuất những

giải pháp để hoàn thiện chế độ quản lý công chức trong hoạt động công vụ ở Việt

Nam hiện nay.

Để đạt được mục đích đó, luận án có những nhiệm vụ chủ yếu sau:

Thứ nhất, làm sáng tỏ cơ sở lý luận và thực tiễn về nghĩa vụ, quyền và trách

nhiệm của công chức trên cơ sở cách tiếp cận của khoa học quản lý hành chính –

khoa học ứng dụng và mang tính liên ngành rõ nét; mối quan hệ thống nhất và tương

thích với nhau giữa nghĩa vụ, quyền và trách nhiệm của công chức;

3

Thứ hai, phân tích thực trạng quy định pháp luật và thực hiện pháp luật về

nghĩa vụ, quyền và trách nhiệm của công chức ở nước ta hiện nay, bước đầu xác định

những nguyên nhân mặt tích cực và hạn chế của thực trạng đó.

Thứ ba, luận giải các yêu cầu, quan điểm và phương hướng hoàn thiện quy

định nghĩa vụ, quyền và trách nhiệm của công chức ở Việt Nam hiện nay và kiến

nghị các giải pháp hoàn thiện quy chế pháp lý về nghĩa vụ, quyền và trách nhiệm của

công chức.

4. ý nghĩa thực tiễn của luận án

Những kết luận và kiến nghị của luận án có ý nghĩa thực tiễn trong việc nghiên

cứu hoàn thiện các quy định của pháp luật hiện hành về chế độ nghĩa vụ, quyền và

trách nhiệm của công chức, trước mắt là Luật Cán bộ, Công chức tiến tới là Luật

Viên chức, Luật Công vụ và những văn bản dưới luật về vấn đề này; đồng thời làm tư

liệu nghiên cứu quá trình cải cách hành chính ở Việt Nam.

Ngoài ra, luận án có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo trong công tác nghiên

cứu, giảng dạy chuyên sâu về nghĩa vụ, quyền và trách nhiệm của công chức